عهدنامه‌ ترکمانچای یا جنگ ترکمانچای؟

  امیرناظمی    
 
اشاره دکتر محمد جواد ظریف به قرارداد ترکمنچای در یادداشت اخیر بحث هایی را برانگیخت و هر چند در برنامه 7 ساعته کلاب‌هاوس در سه شنبه شب به بسیاری از اتهامات و ابهامات پاسخ داد اما بازنشر نوشتۀ آقای امیر ناظمی درچند سال قبل هم می تواند برای مخاطبان مفید باشد:

  

  هر شکستی پل پیروزی نیست؛ گاه می‌تواند پلی به سوی یک شکست بزرگ‌تر شود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

هنر تبدیل شکست به موفقیت از بازاندیشی و یادگیری از شکست‌ها آغاز می‌شود. آیا اشتباه ما ایرانیان شیوۀ مذاکرات مان بود؟ یا اشتباه برآوردهای نادرستی بود که منجر شد به جنگی غیرضروری و نهایتا امضای عهدنامه؟

  همه‌ی مشکل تاریخ‌نخوانی ما از همین نقطه آغاز می‌شود؛ یعنی جایی که ما ننگین بودن را به یک عهدنامه نسبت می‌دهیم. اما واقعیت آن است که ما وارد یک بحران غیرضروری شدیم به نام جنگ دوم ایران و روسیه! جنگی نابرابر که متوقف کردنش جز از طریق یک عهدنامه امکان‌پذیر نبود! و شاید ترکمانچای کمترین هزینه‌ای بود که برای این منظور می‌شد پرداخت.

  سال ۱۸۱۳ م. (۱۱۹۲ ه.خ.) معاهده‌ی گلستان میان ایران و روسیه منعقد شد. معاهده‌ای که به دلیل مشکلات روسیه در جنگ با فرانسوی‌ها، با کمترین میزان باج‌خواهی و با تمایل روس‌ها منعقد شد. اما زخم این معاهده بر تن ایرانیان باقی ماند. ۱۳ سال بعد از معاهده‌ی گلستان، ایرانیان خودخواسته وارد نبردی نابرابر شدند، که در عمل منجر به شکست سنگینی شد! تا شکست اول پلی باشد برای شکست دوم!

  اما چه شد که ما شکست دوم را خوردیم؟ و چرا بازخوانی آن برای ما ضروری است؟ ریشه‌های شروع جنگ برآوردهای اشتباه سیاستمداران ایرانی بود که در ادامه آمده است.

  برآورد اشتباه ۱: ریشه‌های فرهنگ عزت

عباس میرزا در تمام ۱۳ سال بعد از گلستان، روحش آزرده از شکست بود. او همواره به دنبال جبران حیثیت و آبروی از دست رفته‌اش بود. «فرهنگ عزت» به عنوان یکی از بنیادهای فرهنگ ایرانی، توصیه‌اش مشخص است: برای اعاده حیثیت باید عهدنامه را نقض می‌کردیم! عباس میرزای زخم‌خورده وقتی دید نیکلای اول جانشین الکساندر در روسیه شده است، فکر کرد زمان خوبی است تا به جبران حیثیت اقدام کند.

   برآورد اشتباه ۲: جنگ ضربه‌ای

عباس میرزا نمی‌خواست وارد یک جنگ تمام عیار شود. او می‌خواست با یک «ضربه ناگهانی» خود را در موقعیت بالاتری برای بازبینی «معاهده‌ی گلستان» قرار دهد. عباس میرزا به این ترتیب این نقشه را کشید تا وانمود کند که نیروهای مرزی سر خود وارد یک درگیری شده‌اند و بعد از آن‌که چند ولایت و قلعه را گرفتند، روس‌ها را وادار به مذاکره و تغییر مثبت در معاهده‌ی گلستان کند.

او می‌دانست که نتیجه‌ی یک جنگ تمام‌عیار شکست سنگین ایران است؛ اما برآورد اشتباه وی آن بود که روس‌ها برای چنین حمله‌ای بی‌صبرانه منتظر هستند! آن‌ها منتظر نقض معاهده از طرف ایران بودند. پس از این ضربه‌ی ناگهانی، روس‌ها با اطمینان خاطر پیش‌روی اولیه‌ی ایران را تحمل کردند تا بتوانند با ورود به یک جنگ تمام عیار به سمت مرزهای ایران حمله کنند و تا تبریز پیش بیایند.

   برآورد اشتباه ۳: جنگی با اهداف داخلی

  عباس‌میرزا اما در این جنگ اهداف داخلی جدی نیز داشت. او می‌خواست موقعیت خود را برای جانشینی فتحعلیشاه تحکیم کند. برای همین هم بود که در عهدنامه ترکمانچای تنها بند نامتعارفش تاکید بر حمایت روس‌ها از جانشینی عباس‌میرزا به عنوان شاه بعدی ایران است! گرچه فتحعلیشاه در دل راضی به این جنگ نبود؛ اما نتوانست مانع بروز جنگ نیز شود. جنگ‌هایی که با اهداف داخلی شروع شده‌اند اغلب در جهان به شکست‌های بزرگ برای ملت‌هایشان منجر شده است!

   برآورد اشتباه ۴: غیرت به جای فناوری!

وضعیت دو ارتش ایران و روسیه از حیث فناوری نابرابر بود. عباس میرزا فکر می‌کرد با اتکاء صرف بر مقدسات مذهبی می‌تواند بر فناوری و ارتش آماده‌ی روس غلبه کند. به همین دلیل بود که به تحریک علما اقدام کرد. در این میان حمایت «سید مجاهد» به او کمک کرد. سید پس از صدور فتوای جهاد از کربلا به تهران آمد و سایر علماء را نیز همراه ساخت.

  اشتباه در جنگ، نه عهدنامه

ترکمانچای حالا یک نمونه برای ناکارآمدی مذاکره شده است! اما واقعیت آن است که ترکمانچای نتیجه‌ی اشتباهاتی بوده که ما را به امضاء آن کشاند؛ نتیجه‌ی راه‌انداختن جرقه‌ی جنگی که قابل کنترل نبود! در این عهدنامه، روسیه در قبال پول شهرهای تسخیر شده تبریز، ارومیه و ... را ترک کرد؛ اما بیش از هر چیز، تحقیری بود که مثل خوره روح ما را قرن‌ها خورد!

ترکمانچای نتیجه‌ی اشتباه سیاستمدارانی بود که فکر می‌کردند می‌توانند با یک ضربه‌ی ناگهانی، دست بالاتر را در بازبینی و لغو برخی از بندهای معاهده‌ی گلستان بیابند. برآورد اشتباه آنان منجر به شروع یک جنگ خونین، تلفات بالا و نهایتا شکستی بزرگ شد. برای خواندن تاریخ «نسخه فارسی عهدنامه ترکمانچای» لازم نیست؛ بلکه باید از اشتباهات سیاستمدارانی آغاز کنیم، که از یک شکست، شکستی بزرگتر ساختند!

منبع: عصر ایران

کلیدواژه: عهدنامه ترکمنچای عباس میرزا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.asriran.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «عصر ایران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۹۲۵۶۷۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ایهود باراک: حمله به رفح یک اشتباه بزرگ است

ایهود باراک نخست وزیر و وزیر جنگ اسبق رژیم صهیونیستی به شدت از تلاش نتانیاهو و کابینه‌اش برای حمله زمینی به رفح انتقاد و آنرا اشتباه بزرگ راهبردی توصیف کرد.

به گزارش مشرق، ایهود باراک که اخیرا با شبکه ۱۲ تلویزیون رژیم صهیونیستی گفتگو می‌کرد با انتقاد تند و شدید اللحن از عملکرد کابینه نتانیاهو گفت: حمله به رفح یک اشتباه راهبردی شدید است که می‌تواند هزینه‌های گزافی برای اسرائیل به همراه داشته باشد.

او در این زمینه تاکید کرد: ورود زمینی ما به رفح به این معنی نیست که ما در یک قدمی پیروزی قاطع قرار گرفته‌ایم بلکه یک گام به سوی شکست قاطع برداشته‌ایم.

وزیر جنگ و رئیس ستاد ارتش سابق رژیم صهیونیستی در این زمینه افزود: براساس تجربه‌ای که از خانیونس داشتیم کار تخلیه غیر نظامیان یک، دو یا سه هفته به طول خواهد انجامید، اما جنگ در آنجا چند ماه زمان خواهد برد و در پایان این چند ماه هم ربوده شدگان در تابوت به دست ما خواهند رسید، در مقابل هیچ تغییر بزرگی در شرایط نوار غزه به وجود نخواهد آمد، چند صباحی دیگر شاهد سازمان یافتن مجدد گردان‌ها و گروهان‌ها در خانیونس، غزه، بیت حانون و بقیه مناطق خواهیم بود.

پس حمله زمینی به رفح هیچ چیز را از بین نخواهد برد.

ایهود باراک در ادامه این گفتگو اعلام کرد: پیروزی فراگیر و واقعی که نتانیاهو از همان روز اول حاضر به تحقق آن نبود و تهدیدی واقعی برای سنوار هم محسوب می‌شود، از طریق فشار نظامی انجام نمی‌شود، تهدید واقعی برای حماس آن است که ما قدرتی جایگزین برایش در غزه ایجاد کنیم، (در وحله اول این نیرو باید نیرویی عربی باشد) این تنها چیزی است که سنوار را تهدید و به خطر می‌اندازد.

برای پیروزی بر سنوار ما باید درکی از وی داشته باشیم، او می‌خواهد که (قدر حماس) در غزه حفظ شود، نتانیاهو هم طوری عمل می‌کند که گویی به دستور سنوار پیش می‌رود.

نخست وزیر اسبق رژیم صهیونیستی همچنین پیش بینی کرد: حماس حتی در روز پس از پایان جنگ هم در غزه باقی خواهد ماند، کابینه نتانیاهو ما را به وضعیتی خواهد رساند که ما با وجود پرداخت هزینه‌های سنگین شاهد هیچ دست آوردی در غزه تغییر نخواهیم بود.

همچنین ما به دلیل تاثیر بین المللی که این جنگ به وجود آورده، نخواهیم توانست چنین جنگی را تکرار کنیم، محبوبیت خود را در جهان از دست داده و تظاهرات سامی ستیزانه هم افزایش خواهند یافت، دادگاه بین المللی کیفری هم احکام بازداشت علیه افسران نظامی و مسئولین عالی‌رتبه سیاسی ما را صادر کرده و روابط ما با ایالات متحده هم به دلیل مخالفتش با انجام عملیاتی بزرگ در غزه، دچار گسست می‌شود.

این همه زیان گسترده و بزرگ فقط به خاطر آن است که ما یک مترسک در آنجا بگذاریم.

بعد از آن بسیاری از خود خواهند پرسید ما اینجا چه کردیم؟

منبع: تسنیم